Psikoterapistiniz seans ücretinizde beklemediğimiz kadar yüksek bir artış olacağını söyledi. Hangisi size daha yakın geliyor?

A) Ücreti öderken ücret artışıyla ilgili konuşmanız tamamen aklınızdan çıktı ve eski ücreti ödediniz.

B) ‘Sonuçta enflasyon var o da haklı, iyi bir terapi hizmeti alıyorum zaten’ diyerek durumu açıkladınız.

C) Bir sonraki seansa bir hediye alıp gittiniz.

D) ‘Sıkıcı bir danışan olduğum için bana daha fazla zam yapmış olabilir’ diye düşündünüz.

E) ‘Sadece konuşarak bu kadar para almayı hak etmiyor, geçenlerde yaptığı yorum da doğru değildi zaten’ diye düşündünüz.

 

Psikanalitik kurama göre kişilik id, ego,süperego adı verilen yapılardan oluşur. İd, hemen doyurulmak istenen bilinçdışı arzuları temsil ederken, süperego toplumsal kurallar, etik ve vicdanı temsil eder. Eğer bu ikisi arasında bir çatışma çıkarsa ego ikisi arasındaki dengeyi kurabilmek için Savunma mekanizmaları geliştirir. Yani kendiliği bir tehdide karşı savunmak için kullanılırlar. Bir sürecin savunma mekanizması olarak adlandırılması için bu sürecin bilinçdışı olarak yaşanması gerekir. 

Savunma Mekanizmaları Ne İşe Yarar?

Savunma mekanizması kullanan bir kişi genellikle bilinçdışı olarak ya çok güçlü ve tehdit edici bir duygudan (kaygı, keder vs.) kaçınmak ya da bunu kontrol altına almak veya özsaygısını sürdürmeye amaçlar. 

Hepimiz savunma mekanizmalarına sahibiz. Çünkü gerçekliğe uyum sağlayabilmemiz için rahatsız edici duygu, düşünce ve anıları bilincimizden uzak tutabilmemiz gerekir. Peki, hangi durumlarda savunma mekanizmalarını kullanmak bir sorun haline gelir? Eğer belki de çocukluk yıllarımıza oluşan o dönemde bir şekilde işe yarayan savunma Mekanizmasını şu an işlevini yerine getirmiyor olmasına rağmen kullanıyorsak, bir savunma mekanizmasını başka sağlıklı baş etme yollarını devre dışı bırakacak düzeyde çok kullanıyorsak ve bu mekanizmayı kullanmak hayatımızda olumlu deneyimleri engelliyorsa bizi koruyan şey bir sorun haline gelir. 

Peki, neye göre özellikle belli savunma mekanizmalarını kullanırız? Bu etkenlerden biri kişinin mizacıyken bir diğeri kişinin erken çocuklukta maruz kaldığı sıkıntıların özellikleridir. Ayrıca ebeveynlerin bir model olarak çocuğa aktardıkları ve öğrettikleri ile belirli savunmaları kullanmanın deneyimsel sonuçları da (pekiştirme) etkilidir. 

Hangi Savunma Mekanizmalarını Kullanırız?

Yazının başındaki gibi durumların uyandırabileceği öfke, hayalkırıklığı ya da kaygı gibi duygularla baş edebilmek için genellikle;

A şıkkındaki gibi davranıyorsanız bastırma, B şıkkını seçtiyseniz rasyonalizasyon, C şıkkı daha yakın geliyorsa yapma-bozma, D şıkkı gibi yorumlar yapıyorsanız kendine karşı döndürme, E şıkkı daha tanıdıksa değersizleştirme savunma mekanizmasını kullanıyorsunuz demektir.

Sıklıkla kullanılan diğer savunma mekanizmalarına örnek verecek olursak;

travmatik bir anınızı esprili bir dille anlatıyorsanız mizah,

yine travmatik bir anıyı duygu belirtisi olmadan, soğukkanlı bir şekilde anlatıyorsanız izolasyon,

 çevrenize, insanlara karşı duygularınız siyah/beyazsa (bir insanı çok sevmek ya da nefret etmek gibi) bölme,

 yaşadığınız acı verici bir deneyimi ve etkilerini psikolojideki kuramlarla açıklamaya çalışıyorsanız entellektüelleştirme,

bazı duyguları kabul etmek yerine bir eyleme başvuruyorsanız (Terapistine romantik duygular hisseden bir kişinin bu duyguları dile getirebilmek ve terapide çalışmak yerine günlük hayatında bir psikologla ilişkiye başlaması gibi. Kişi bu duyguların farkında değildir.) eyleme dökme,

iş yerinizde müdürünüze göstermediğiniz öfkeyi çocuğunuza gösteriyorsanız yer değiştirme,

olumsuz bir duyguyu daha az tehdit edici hale getirmek için olumluya çeviriyorsanız (aslında haset ettiğiniz kişiye beğeninizi dile getirmek gibi) karşıt tepki oluşturma,

ilgi görme ihtiyacınız bilinçdışınızda utanç ve suçlulukla ilişkiliyse başka birine gösterdiğiniz ilgi ve sevgiyle özdeşleşerek kendi bakım alma ihtiyacınızı doyumunu sağlıyorsanız tersine çevirme savunma mekanizmasını kullanıyorsunuz diyebiliriz.

Psikoterapide Savunma Mekanizmaları ile Çalışmak

Psikodinamik terapide danışanın bilinçdışı malzemesiyle çalışıldığı için danışanın zihni yüzleşmesi zor duygu, düşünce ve anıların bilinç düzeyine çıkmasını engellemek için birçok savunma mekanizması kullanır. Terapist yaptığı yorumlarla bu mekanizmaları danışana fark ettirip, hangi duygu, düşünce ve anılarla karşılaşmamak için bu mekanizmaları kullandığını, özellikle belli bir savunma mekanizmasını kullanmasını sebeplerini ve bunları kullanırken aslında nasıl bedeller ödediğini gösterir. Böylece danışan sıklıkla ve belki de her zorlayıcı durumda kullandığı işlevini yitirmiş mekanizmaları keşfedip bu kadar ağır bedeller ödetmeyecek daha sağlıklı baş etme yöntemleri üretebilir.